Afscheid nemen of weten dat je afscheid moet nemen na het overlijden of verliezen van je partner of een goede vriend… Accepteren dat rouwen geen einde hoeft te hebben kan een nieuw perspectief bieden bij het verwerken van verlies van een dierbare. Deze blog gaat over rouwen en hoe we toch ook doorleven.
Afscheid van Ezra
Ik wist het al een paar weken; dat ik mijn lieve paard zou moeten laten inslapen. Ik had het gevoeld toen de training, om hem te laten herstellen van een blessure, een averechts effect begon te krijgen. Waar het in de voorafgaande weken nog beter leek te gaan, werd het steeds duidelijker; dit gaat niet meer goed komen.
Met dat besef is mijn rouwproces begonnen. Het werd helemaal “waar” toen de dierenarts mijn gevoel bevestigde nadat hij onderzoek had gedaan.
Mijn “doe-deel” was alweer weken actief om oplossingen te zoeken. Er is toch immers altijd een alternatief? Er is vast nog iets wat we kunnen doen… Daarmee had ik al zo vaak oplossingen gevonden voor de meest bizarre ongelukjes en kwalen die mijn lieve paard wist te ontwikkelen gedurende zijn leven. Nu moest ik de harde waarheid onder ogen zien dat er niets meer te doen viel. Alleen maar verdragen dat ik de verantwoordelijkheid op me moest nemen om te beslissen over leven en dood, verdragen dat dit leven eindig is en zo goed mogelijk voor mijn paard zorgen tot het einde daar was.
“Hoe dan?”… vroeg ik mezelf regelmatig af! De eerdere ervaringen met rouw in mijn leven, maar vooral ook de kennis en ervaring die ik als therapeut heb meegekregen, bleken zeer behulpzaam om antwoord te vinden op die vraag.
Ben je nou nog steeds aan het rouwen?
Vroeger leerden we dat rouw een einde moest hebben. Daarbij was er een soort algemene aanname dat het rouwen na een jaar minder zou moeten zijn (of klaar?). Als dat niet zo was dan “hadden we het nog geen plekje gegeven” of “konden we het nog niet loslaten”. Beide impliceert dat dat het hoofddoel is van rouw. Het moet afgerond worden.
Ik weet uit verhalen van cliënten hoeveel leed er bij komt als je na een jaar verdriet nog steeds af ten toe (of regelmatig) vol schiet over jouw verlies van een dierbaar familielid, een goede vriend of, zoals in mijn geval, een dier, en dan van je omgeving hoort of voelt dat het nu toch wel een keertje klaar zou moeten zijn. Dan worden we dus min of meer gedwongen om ons gevoel te valideren als “niet goed”… en dat doet ons verdriet en rouwproces meestal geen goed.
Een langer rouwproces kan ook het gevolg zijn van ingrijpende gebeurtenissen uit ons verleden, waar we geen of nauwelijks invloed op hebben gehad. De wijze waarop we gehecht zijn zegt bijvoorbeeld iets over de wijze waarop we los kunnen (en mogen) laten. Als het onveilig is, dan willen we ons vastklampen aan wat we kennen, waardoor acceptatie van het verlies moeilijker wordt.
Rouwen als duaal proces
Het model van Stroebe en Schut geeft meer ruimte aan ons persoonlijke proces; zij zien verlies en rouw als een duaal proces. Waarbij er geen einddoel is. Enerzijds gaat je eigen levenspad door op het moment dat je iets of iemand verliest. Tegelijkertijd ontstaat er een rouwpad. In het begin van het verlies of het bewustzijn dat er verlies gaat komen, valt dat rouwpad meestal grotendeels samen met je levenspad. Belangrijk onderdeel is dat beide paden ok zijn. Het een is niet beter dan het andere.
Wel vragen beide paden hun eigen aandacht; het rouwpad richt zich op het leven zonder die ander. Daarin voelen we vooral wat er niet meer is, wat we missen. Je eigen levenspad is meer gericht op herstel; hoe verder zonder die ander, hoe houd ik me staande, wat heb ik nodig om mijn eigen leven weer vorm te geven?
Het goede nieuws is dat we dus door leven en naarmate de tijd verstrijkt steeds vaker wat ruimte voelen tussen ons eigen levenspad en het pad van rouw. We hoeven niet klaar te zijn met rouwen en we hoeven onze dierbare niet los te laten. We mogen genieten en gelukkig zijn zonder dat we ons daarbij schuldig hoeven te voelen over de (tijdelijke) afwezigheid van ons verdriet. En dan kan er dus ook ruimte zijn voor nieuwe relaties. Het is niet of of, het is en, en. En soms is het er allemaal tegelijkertijd.
Verdriet en rouw op onverwachte momenten
Het pad van rouw kan ons levenspad op ieder moment weer doorkruisen. Zo zijn verjaardagen, sterfdagen of de bijzondere dagen die je samen met jouw dierbare hebt beleeft, vaak vanzelfsprekende herdenkdagen. Maar het kan ons ook zomaar overvallen door een liedje dat we horen, een geur die we ruiken of iets wat iemand zegt waarmee het gemis weer in alle hevigheid voelbaar wordt. Dat kan ons verwarren of overvallen. Dit gevoel van plotseling verdriet mag er altijd zijn.
Mijn eigen verlies: rouwen en toch genieten
In mijn persoonlijke levenspad voel ik de liefde en de steun die er is bij deze vreselijke beslissing en de zwaarte om mijn paard tot aan het einde te begeleiden. Mijn “doe deel” was ondanks het onvermijdelijke einde, erg creatief in het vinden van dingen die nog wel konden. En daar hebben we van genoten, ook samen met de andere mensen die gezorgd hebben voor mijn paard en de liefde voor hem deelden. Dat was me nooit gelukt als ik de afgelopen weken alleen in het gevoel van verlies had gezeten.
In mijn rouw mis ik de “wang aan wang, neus tegen neus en oog in oog” momenten. Daar waren we samen zo goed in. Echt contact maken zonder woorden, de zachte ogen van Ezra die recht in mijn hart en ziel terecht kwamen. Dag lieve Ezra. Dank je wel dat je mij hebt uitgekozen, dat je mijn paard wilde zijn. Dank voor al die vele mooie ritten in het bos. Je wordt gemist…
Bron afbeelding ‘Het duale procesmodel van rouw naar Stroebe en Schutt (103): Mentaal welzijn na hospitalisatie voor COVID-19 – Scientific Figure on ResearchGate. Available from: https://www.researchgate.net/figure/Het-duale-procesmodel-van-rouw-naar-Stroebe-en-Schutt-103_fig1_345002944 [accessed 5 Jun, 2024]
We mogen genieten en gelukkig zijn zonder dat we ons daarbij schuldig hoeven te voelen over de (tijdelijke) afwezigheid van ons verdriet.
